www.fwp.fora.pl

Administrator

4 marca 1386 w katedrze wawelskiej wielki książę litewski Władysław Jagiełło został koronowany na króla Polski. Wydarzenie to zapoczątkowało pierwszy okres jego rządów, we współpracy z młodą małżonką Jadwigą pozostającą niewątpliwie pod silnym wpływem małopolskich elit możnowładczych.

Wkrótce po koronacji, w 1387 roku Jagiełło powrócił na Litwę, aby rozpocząć jej chrystianizację w obrządku łacińskim. W Wilnie utworzone zostało biskupstwo podległe polskiej prowincji kościelnej, którego pierwszym biskupem został Andrzej Jastrzębiec. Zarazem Jagiełło przekonał do przyjęcia nowej wiary bojarów litewskich i rozpoczął niszczenie obiektów dawnego kultu. Jednocześnie postępował proces unifikacji Litwy z Koroną Polską.

Możnowładztwo polskie interpretowało akt unii w Krewie jako zapowiedź włączenia wielkiego księstwa do Polski. W tę stronę zmierzały także pierwsze działania Jagiełły, który jako obcy władca i neofita nie mógł jeszcze pozwolić sobie na wejście w spór z elitami, które wyniosły go na tron. Król rozciągnął kompetencje swojej kancelarii na ziemie litewskie, a także zastąpił pieczęć wielkoksiążęcą pieczęcią królewską. Jego bracia, litewscy książęta przybyli do Krakowa i złożyli hołd królewskiej parze. To, a także utworzenie diecezji podległej arcybiskupstwu w Gnieźnie mogło wskazywać na plany stopniowej inkorporacji Litwy. Działaniom takim sprzeciwili się litewscy bojarzy, a szczególnie aktywnie syn Kiejstuta, a brat stryjeczny Jagiełły Witold, który domagał się przekazania mu należnych po ojcu Trok i Wołynia. Na Litwie rozgorzała wojna domowa, w którą po stronie Witolda wmieszali się Krzyżacy, w zamian uzyskując od niego Żmudź. Zakon zorganizował dwie zbrojne wyprawy na Wilno w 1390 i 1391 roku. Równocześnie w latach 1391-96 trwała wojna Polski z Władysławem Opolczykiem. Krzyżakom nie udało się wprawdzie zdobyć litewskiej stolicy bronionej przez polskie rycerstwo, jednak dzięki wsparciu krzyżackiemu Witold odzyskał Grodno i znaczą część ziemi trockiej. Jagiełło zdawał sobie sprawę, z zagrożenia jakie tworzyły wewnętrzne walki na Litwie. Wzmacniały one pozycje Krzyżaków, a zarazem groziły nawet rozpadem unii polsko-litewskiej. W tej sytuacji król polski zdecydował się na kompromis. W sierpniu 1392 w Ostrowiu zawarł porozumienie z Witoldem. Na jego mocy syn Kiejstuta w zamian za zrezygnowanie ze współpracy z Krzyżakami uzyskał Księstwo Trockie i rządy namiestnicze na Litwie. W efekcie Litwa miała odtąd dwóch wielkich książąt: Witolda i sprawującego formalną zwierzchność nad nim Jagiełłę. Porozumienie spotkało się z gwałtowną reakcją Krzyżaków, którzy konsekwentnie ponawiali wyprawy na Litwę, mając na celu przede wszystkim utrzymanie uzyskanej dopiero co od Witolda Żmudzi. Ich wyprawy nie miały charakteru zaborczego, co pozwalało Witoldowi skupić się na centralizacji władzy i umacnianiu swojej pozycji – odtąd aż do śmierci w ścisłej współpracy z Władysławem Jagiełłą. Jego podstawowym celem było kontynuowanie ekspansji na wschód i zjednoczenie pod zwierzchnictwem litewskim wszystkich ziem litewskich. Realizację tego planu rozpoczął po zawarciu pokoju z Krzyżakami na wyspie Salin w 1398. Na jego mocy odstąpił zakonowi Żmudź i rezygnował ze swoich pretensji do Pskowa. W zamian uzyskiwał swobodę w działaniach przeciw Wielkiemu Nowogrodowi. W 1399 Witold wszedł w układ z chanem Złotej Ordy i zorganizował wielką wyprawę na wschód. W zamian za przywrócenie chanowi Tochtamyszowi miał on przejąć władzę nad Rusią. Ekspedycja zakończyła się jednak klęską – w bitwie nad Worsklą rozegranej 12 lub 16[1] sierpnia 1399 wojska litewskie zostały doszczętnie rozbite, co pogrzebało wschodnią politykę Witolda. Przypuszcza się, że porażka ta spotkała się z zadowoleniem polskich elit możnowładczych – zapewniała ona utrzymanie unii z Litwą, która inaczej mogłaby urosnąć w siłę i zrezygnować ze związków z zachodnim sąsiadem.

W czasie, gdy Jagiełło wracał na Litwę aby rozpocząć jej chrystianizację, królowa Jadwiga wyruszyła z wyprawą na Ruś Halicko-Włodzimierską celem jej ponownego przyłączenia do Polski. Terytorium to za rządów Ludwika Andegaweńskiego w rzeczywistości przeszło pod zwierzchność węgierską, co stało w sprzeczności z postanowieniami układu sukcesyjnego zawartego w 1350 roku między Kazimierzem Wielkim i Ludwikiem. Kiedy na Węgrzech rozpoczęło się bezkrólewie po śmierci Elżbiety Bośniaczki panowie małopolscy podjęli działania mające na celu odwrócenie niekorzystnej dla nich sytuacji. Na Ruś wkroczyła wyprawa małopolskiego rycerstwa, która wymusiła na kolejnych grodach poddanie się zwierzchnictwu polskiemu. Opór próbował stawiać rządzący Rusią od 1372 do 1378 z nadania Ludwika Węgierskiego Władysław Opolczyk. Nie zdołał on jednak zyskać szerszego poparcia i zmuszony został do opuszczenia Rusi. Odzyskanie tego terytorium nie tylko wzmocniło pozycję Polski, ale zarazem doprowadziło do jej zbliżenia z Mołdawią i Wołoszczyzną. Jesienią 1387 we Lwowie hospodar mołdawski Piotr I i jego brat Roman złożyli polskiej parze królewskiej hołd lenny. Dwa lata później zawiązano także sojusz wojskowy między Władysławem Jagiełłą i hospodarem wołoskim Mirczą Starym.

31 października 1424 roku czwarta żona Władysława Jagiełły, Zofia Holszańska urodziła władcy pierworodnego syna. Wydarzenie to doprowadziło do radykalnej zmiany w polityce starego króla, który odtąd wszystkie swoje siły skupił na zapewnieniu tronu młodemu księciu Władysławowi. Ten ostatni etap rządów Jagiełły krytycznie ocenili zarówno ludzie mu współcześni, jak i późniejsi historycy. Król będący już w bardzo podeszłym wieku prowadził politykę coraz mniej rezolutną, a przy tym szkodliwą zarówno dla jego własnych interesów, jak i interesów Korony Polskiej.

Początkowo nic nie zapowiadało problemów z następstwem tronu. Sam Jagiełło uznawał, że jego syn ma dziedziczne prawo do korony polskiej, co wyraził m.in. w swoim liście do papieża Marcina V. Także panowie polscy w zdecydowanej większości opowiadali się za przekazaniem tronu Jagiellończykowi, na innych jednak zasadach. Uznawali oni, że wraz z wygaśnięciem dynastii Piastów tron Polski stał się elekcyjny, a tym samym osadzenie na nim syna królewskiego miało wynikać nie z prawa krwi, ale z suwerennej decyzji dostojników. W ten sposób w Polsce rozpoczął się spór mający rozsądzić o charakterze władzy królewskiej dynastii Jagiellonów. Pierwszym jego etapem był zjazd walny zwołany do Brześcia na 25 kwietnia 1425. Zebrani na nim dostojnicy zdecydowali, że syn Jagiełły obejmie tron dopiero po osiągnięciu pełnoletniości i zatwierdzeniu wszystkich przywilejów. Król zgodził się na te warunki, jednak już w roku kolejnym odstąpił od swojej decyzji. Na kolejnym zjeździe w Łęczycy odmówił potwierdzenia przywilejów i nadania nowych. Rozeźleni zebrani mieli według relacji Długosza w odpowiedzi pociąć podpisany rok wcześniej dokument mieczami na drobne kawałki. Na dłuższy czas pozostawiło to sprawę następstwa tronu nierozwiązaną.

Równocześnie pozycja obozu królewskiego umocniła się dzięki narodzinom kolejnych dwóch synów Jagiełły, z których wprawdzie jeden zmarł w niemowlęctwie (1426), ale drugi, ochrzczony Kazimierzem, chował się zdrowo. Te niespodziewane, w sytuacji gdy król był już w wieku około 70 lat, narodziny wywołały liczne plotki, a nawet doprowadziły do skandalu na dworze krakowskim. Prawdopodobnie z inspiracji Krzyżaków lub (co sugerował Długosz) wielkiego księcia Witolda, Zofię oskarżono w 1427 o cudzołóstwo, tym samym sugerując, że jej dzieci nie są potomkami Jagiełły. Król nie przyłączył się do oskarżycieli swojej żony, a ta wkrótce została pod przysięgą oczyszczona z wszelkich zarzutów. W 1431 wytoczono też proces oczerniającym ją rycerzom. Epizod, choć gwałtowny, nie doprowadził do zakwestionowania praw Władysława i Kazimierza do tronu Polskiego.

Kwestią następstwa tronu w Polsce żywotnie zainteresowany był Zygmunt Luksemburski, znacznie osłabiony przez wojnę w Czechach i spory z elektorami Rzeszy. Przy jego udziale na zjeździe władców w Łucku w styczniu 1429 podjęto ideę koronacji wielkiego księcia Witolda. Jej inicjatorem był zapewne Zygmunt, ciężko natomiast określić jak do pomysłu odniósł się Jagiełło. Według jednych historyków poparł go z przekonania, wierząc, że przekształcenie Litwy w królestwo polepszy pozycję jego synów, będących dziedzicami wielkiego księstwa. Niewykluczone również, że zgoda została na starym Jagielle wymuszona przez Zygmunta i posiadającego bardzo silną pozycję Witolda. Przynajmniej oficjalnie Witold odniósł się do pomysłu sceptycznie, a zdanie miał zmienić dopiero, gdy Jagiełło uraził go listem do Zygmunta Luksemburskiego cofającym zgodę na koronację. Polski król tłumaczył się później, że list ten został wysłany przez podkanclerzego bez jego wiedzy i zgody. Bardzo możliwe, że tak właśnie było – większość członków rady królewskiej i urzędników dworu jawnie przeciwstawiała się niekorzystnemu dla Polski pomysłowi wyniesienia Litwy do rangi królestwa. Koronacja Witolda przekreślałaby bowiem zamiar inkorporacji wielkiego księstwa do Polski. W efekcie niefortunnych decyzji król popadł w spór tak z radą królewską, jak i Witoldem. Koronacji tego ostatniego sprzeciwiła się zarówno strona polska, jak i papiestwo, jednak wielki książę przy wsparciu Zygmunta zdecydował się kontynuować działania mające na celu zdobycie korony. Osłabiony Jagiełło zrezygnował z dalszych sporów o charakter następstwa tronu i w Jedlni w 1430 przyjął warunki panów polskich, wystawiając żądane przywileje. Zarazem potwierdził inkorporację Litwy do Polski. W odpowiedzi Witold zerwał związki z Polską i zawarł skierowany przeciw niej sojusz z zakonem krzyżackim. Zapowiedział też swoją koronację na sierpień 1430. Nie doszło do niej, ponieważ koronę zatrzymano na granicy polskiej. Jednocześnie Jagiełło dążył do porozumienia z bratem stryjecznym. Udało się je osiągnąć jesienią 1430. Władcy zdecydowali, że Witold zostanie koronowany, ale jedynie dożywotnio. Po jego śmierci koronę mieli przejąć synowie Jagiełły. Prawdopodobnie do rozwiązania tego Jagielle udało się przekonać polskich dostojników. Ostatecznie koronacji jednak nie przeprowadzono – na przeszkodzie stanęła jej ciężka choroba Witolda, a następnie jego śmierć 27 października 1430. Umierając Witold przekazał Litwę Jagielle, co mogło zażegnać kryzysową sytuację. Król polski podjął jednak kolejną brzemienną w negatywne skutki decyzję. Wbrew postanowieniom unii w Horodle i bez konsultacji z panami polskimi wybrał na wielkiego księcia litewskiego swojego brata Świdrygiełłę. Ten szybko zaczął dążyć do uniezależnienia się od Polski i założenia własnej dynastii. Jednocześnie słabła pozycja Jagiełły, a decyzje polityczne w coraz większym stopniu podejmowali samodzielnie jego dostojnicy. To oni wbrew decyzji króla zdecydowali w listopadzie 1430 o zajęciu przez wojska koronne zamków na Podolu, a następnie odmówili ich wydania Litwinom. W lutym 1431 na zjeździe w Sandomierzu doszło do otwartego konfliktu między królem i możnowładztwem koronnym – pojawiły się nawet głosy o detronizacji Jagiełły. Ostatecznie dostojnicy polscy zgodzili się zaakceptować władzę Świdrygiełły, ale tylko, jeśli ten zwróci Polsce Podole i Wołyń z Łuckiem, a także uzna zasady unii horodelskiej. Świdrygiełło odmówił i pod auspicjami Zygmunta Luksemburskiego zawarł sojusz z zakonem krzyżackim i hospodarem mołdawskim. W tej sytuacji Jagiełło w lipcu 1431 zarządził wyprawę przeciw bratu. Wojnę tę prowadzono niezwykle opieszale, za co oskarżenia padały pod adresem króla. Jednocześnie z walkami na Rusi doszło do niszczycielskiego najazdu krzyżackiego na Kujawy i ziemię dobrzyńską.

Już we wrześniu podpisano rozejm, na mocy którego Świdrygiełło zachował część Podola i Łuck. W atmosferze powszechnego niezadowolenia wiosną 1432 zwołano zjazd do Sieradza. Król uzyskał na nim bezwarunkową zgodę na koronację swojego syna zaraz po śmierci. Postanowiono też, że Świdrygiełło może zachować władze na Litwie o ile zaakceptuje dziedziczne prawa synów Jagiełły i zerwie sojusz z zakonem. Świdrygiełło ponownie odmówił, co zapowiadało dalszą wojnę polsko-litewską. Perspektywie tej miał zapobiec zamach stanu na Litwie. Zapewne za namową polskich możnowładców bojarzy obalili Świdrygiełłę, a wielkim księciem obrali Zygmunta Kiejstutowicza. 15 października 1432 w Grodnie podpisano z nim nowy akt unii polsko-litewskiej. Zygmunt otrzymał Litwę w dożywotni zarząd, zgadzał się także na zwrot Podola Polsce. Wołyń z Łuckiem miał pozostać przy Litwie. Zamach stanu i układy z Kiejstutowiczem były zasadniczo dziełem polskich dostojników – sam Jagiełło zapewne nie współpracował z nimi, ale w styczniu 1433 zatwierdził unię grodzieńską i potwierdził przywilej jedleński. Pozornie odniesiono zwycięstwo nad Świdrygiełłą, jednak za pozbawionym tronu bratem Jagiełły opowiedziała się ruska część wielkiego księstwa, co jesienią doprowadziło do wojny domowej. Aktywnie włączyła się w nią Polska, w którą zresztą wymierzony był trójstronny sojusz Świdrygiełły, Mołdawii i zakonu. W 1432 Polacy zajęli wschodnie Podole i Łuck, ale już w roku kolejnym ze zdecydowaną ofensywa ruszył Świdrygiełło. Odbił Łuck, podporządkował sobie całą szlachtę ruską i z Inflant uderzył na Litwę. Atak udało się odeprzeć głównie dlatego, że wojska krzyżackie z Prus zostały związane przez siły polskie. Polaków w tej wojnie aktywnie wspierały oddziały czeskich taborytów, z którymi sojusz zawarto w Pabianicach w 1432. Połączone oddziały spustoszyły Nową Marchię i Prusy, wymuszając na zakonie rozejm.

Dzięki skutecznej walce ze Świdrygiełła i zakonem udało się uratować unię polsko-litewską, jednak ogólna sytuacja była trudna. Sojusz z taborytami bardzo szybko stracił na znaczeniu, po tym jak w 1434 Zygmunt przejął po latach starań władzę w Czechach. Zarazem na Litwie nadal trwała wojna, a w Polsce kresu swoich dni dobiegał stary król. Zmarł on 1 czerwca 1434, prawdopodobnie w wieku 82 lat.

Panowanie Kazimierza Jagiellończyka jako króla polski należało do najdłuższych w dziejach królestwa. Trwało 45 lat i przypadało na zmierzch gotyku w Polsce i krystalizacje instytucji demokracji szlacheckiej oraz supremacje szlachty nad innymi stanami. Wstąpił na tron Polski dopiero po trzech latach od śmierci swego brata Władysława III pod Warną w 1444 roku. Miało to na celu uzyskanie od możnych Polskich lepszych warunków unii dla Wielkiego Księstwa Litewskiego w którym rządził od 1440 roku. Był to też okres wojny trzynastoletniej(1454-1466) z Zakonem Krzyżackim w wyniku której Polska po podpisaniu pokoju toruńskiego odzyskała Pomorze Gdańskie, Warmię i ziemie chełmińską oraz michałowską. Dzieje tej wojny wiążą się z przyznaniem szlachcie przywileju cerekwicko-nieszawskego w 1454 roku, który nakazywał królowi pytać szlachtę o pozwolenie zwołania pospolitego ruszenia czy nałożenia nowych podatków co w znaczny sposób ograniczyło prerogatywy króla i wzmocniło szlachtę. Panowanie Kazimierza w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim było czasem w którym państwo polsko-litewskie uzyskała status mocarstwa w środkowej europie. Był to także okres rozwoju kultury i sztuki z którym wiążą się nazwiska Jana Długosza, Wita Stwosza, Kallimacha czy Wojciecha z Brudzewa. Dziećmi Kazimierza IV byli min. Jan Olbracht, Aleksander Jagiellończyk i Zygmunt Stary kolejno po sobie następujący królowie polski.